Ίδρυμα ΑντζουλήΧρυσοθέμιδα Χατζηπαναγή (Φιλόλογος – Κριτικός)
Εμφυτεύσεις ποιητικής ανθοφορίας από τον Άντη Κανάκη
[Άντης Κανάκης, Μόσχευμα. Ποίηση, (εξώφ.: Κλαυδία Κουκουμά / γλωσ. επιμ.: Ανδρέας Αντζουλής και Ανδρέας Γεωργαλλίδης), Λευκωσία 2013 | Άρθρο | Προσβάσιμο στο διαδίκτυο: https://simerini.sigmalive.com/article/2014/2/8/to- moskeyma/(8.2.2014)]
Η 14η ποιητική σειρά του Άντη Κανάκη έρχεται να συμπληρώσει και να ανανεώσει τη συγκομιδή της δημιουργικής γραφής του. Το Μόσχευμα των τωρινών του ποιημάτων υπακούει στην αποφθεγματική σοφία των σολωμικών εντολών. Ύστερα από μία πολύχρονη παρουσία στα ποιητικά συγγραφικά μας δρώμενα, ο Άντης Κανάκης, με την πρόσφατη ποιητική του συλλογή, τη 14η στη σειρά, έρχεται όχι μόνο να εμπλουτίσει, αλλά και να ανανεώσει τη συγκομιδή της δημιουργικής του γραφής.
Μεταφορικά εμβληματικός ο τίτλος, καθώς το Μόσχευμα των τωρινών του ποιημάτων υπακούει στην αποφθεγματική σοφία των σολωμικών εντολών, που τις προεκτείνει στο δικό του εύφορο έδαφος μίας αδιάλειπτης συνέχειας. Παραστατικά εύληπτη η εικόνα της γενετικής ομοιοτροπίας, που προτάσσει ο εθνικός μας ποιητής στα σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων, μεταξύ του φυτικού κόσμου και της έντεχνης δημιουργίας στην ανακύκληση της ζωής και της υπαρξιακής της ουσίας:
«Εφάρμοσε εις την πνευματική μορφή την ιστορία του φυτού, το οποίον αρχινάει από τον σπόρο και γυρίζει εις αυτόν, αφού περιέλθει, ως βαθμούς ξετυλιγμού, όλες τες φυτικές μορφές, δηλαδή τη ρίζα, τον κορμό, τα φύλλα, τ’ άνθη και τους καρπούς. Εφάρμοσέ την και σκέψου βαθιά την υπόσταση του υποκειμένου και τη μορφή της τέχνης. Πρόσεξε, ώστε τούτο το έργο να γένεται δίχως ποσώς να διακόπτεται».
Η ξεκάθαρη σκέψη
Έτσι, ο ποιητής, φαίνεται ότι εξ υπαρχής σκέφτηκε βαθιά πάνω σε τούτη την αδιάσπαστη συνέργεια, μορφοποιώντας με τη χαρισματική έμπνευση και τη συστηματική καλλιέργεια του υποστασιακού του υποκειμένου το αντικειμενικό περιεχόμενο του ποιητικού του λόγου. Μία αντικειμενικότητα, εντούτοις, που δεν αφίσταται, ούτε αποστασιοποιείται από τον ψυχισμό της ιδιοπροσωπίας του, παρά συστοιχεί με την αλήθεια των οραματικών συλλήψεων και των ποιητικών του αποτυπώσεων, εμφυτεύοντας πρωτεϊκά κάθε φορά ανθηρούς βλαστούς από το εύκαρπο ποιητικό του δέντρο ή μεταμοσχεύοντας καινούργιους ζωογόνους ιστούς από το παλαιό στο νέο σώμα της ποίησής του.
Εξάλλου, σχηματικά ενδεικτική των διαλεκτικών αυτών μεταστοιχειώσεων είναι και η μετονομασία του ανθρώπου Αντρέα Κουκουμά στον ποιητή Άντη Κανάκη, για να στέκεται ο ίδιος, προφανώς, απέναντι στο έργο του, με τη στοχαστική διάθεση του κριτικού παρατηρητή, υπερβαίνοντας τον υποκειμενισμό των όποιων ατομικών ή ψευδαισθησιακών αποτιμήσεων.
Τα στοιχεία της ποίησης
Σχολιάζοντας ακροθιγώς τη συλλογή, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τα εξής επιλεκτικά: Κατ’ αρχήν, ως εξαγγελτική προμετωπίδα των έξι θεματικών ενοτήτων που τη συγκροτούν ηχεί το ποίημα «μόσχευμα», που της δανείζει τον αλληγορικό τίτλο των κυοφορούμενων συμβολισμών και των νοηματικών συνειρμικών τους συνδηλώσεων. Γιατί ο ποιητής που ζει για τόσα χρόνια όχι με τις παθητικές αναμνήσεις μιας απώλειας, αλλά αντίθετα με τις ζωντανές μνήμες και τους ακοίμητους πόθους της παλιννόστησης στα πατρογονικά του χώματα, κάνει να λειτουργήσει μέσα του το θαύμα της ανθοφορίας, ισοδύναμης με την πίστη και την ελπίδα για το αύριο σε μια λεύτερη πατρίδα: «Άγριο ματσικόρυδο της Μεσαορίας / […] /Προσπαθώ στο στήθος μου να σε εμφυτέψω / […] / Κι ίσως πιο πολύ από μένα / – να ζήσεις -»
Ζωηρή εικονοπλασία
Έτσι ο ποιητής με τα σύνεργα μίας ζωηρής εικονοπλασίας μεταμορφώνεται σε «γεφυροποιό», κατά το ομώνυμο ποίημα, για να κάμει ν’ ανθίσει ο σπόρος της ενότητας και της συναδέλφωσης όχι μόνο στη μοιρασμένη του πατρίδα αλλά και σ’ όλη τη γη της πανανθρώπινης συνεννόησης. Καθώς διαφαίνεται μέσα από πολλά ποιήματα της συλλογής, τα ατομικά και εθνικοπατριωτικά αισθήματα διευρύνονται και νοηματίζονται μέσα από το πνεύμα της υπερατομικής και οικουμενικής συνείδησης και της άνευ ορίων και όρων αγάπης για τον συνάνθρωπο.
Μιας αγάπης μακριά από πολέμους και αλληλοσπαραγμούς, που σύμφωνα με άλλους στίχους φυτολογικών και αγροτικών εδώ συνειρμών, ξεκινά από τους «βολβούς» των λουλουδιών ή των ματιών της ψυχής μας είτε από τις ρίζες των δέντρων του θαμμένου στον κήπο αδικοσκοτωμένου «κηπουρού»· αυτής, που να μη βάφει πια κόκκινο το τριφύλλι, με το αίμα του υποτιθέμενου αγνοούμενου παλικαριού «σε καταπράσινο λιβάδι / της Λαπήθου», παρά να μοιάζει με την «ψυχή [που] / σπαρταράει / να βγει / να πετάξει…» σαν το άλογο στο «άροτρο» των ομότιτλων ποιημάτων, που οργώνει την ψυχή και το σώμα μέχρι να γίνουν ένα μαζί «με τον ουρανό / και τη μάνα γη».
Είναι, εν άλλοις λόγοις, αυτό που κομίζει ο «ανθός κάκτου», προοιωνίζοντας μέσα από τους στίχους του τη διάψευση της ματαιότητας και της απώλειας με τον ερχομό ενός αληθινού αύριο ή την αποκαλυπτική παρουσία μιας ξεχωριστής ευωδίας.
Ασθματικοί και αισθαντικοί τόνοι
Με τους ασθματικούς τόνους και τους αισθαντικούς ρυθμούς μίας κραδαίνουσας λυρικής ευαισθησίας και με το εύληπτο ύφος μίας ακαριαίας δωρικής λιτότητας, η ποίηση του Άντη Κανάκη διεισδύει στη θεματική της σε πολλά ζητήματα επίκαιρης και διαχρονικής προβληματικής. Ποίηση κατ’ εξοχήν ερωτική με το στίγμα της πλατωνικής μέθεξης στην ιδέα της αιώνιας ομορφιάς και τη χριστιανική αρετή της αφειδώλευτης αγάπης στην αναγέννηση και τη διαιώνιση της ζωής, αναδεικνύει την αγαπητική αυτή συνάρτηση στη σφαιρική διαλεκτική της κορύφωση.
Με την έξαρση μίας συγκινησιακής παρόρμησης ο ποιητής δεν επικοινωνεί, απλώς, αλλά κοινωνεί τα πιο αληθινά και πηγαία του συναισθήματα με το μέτρο του άκρατου εξανθρωπισμού και της άπειρης δωρεάς προς τον συνάνθρωπο. Το κτητικό και κατακτητικό «μου» της αγάπης του στο αντίστοιχο ποίημα από τη φερώνυμη ενότητα της συλλογής συνιστά ταυτόχρονα την αιτία της ύπαρξης, την επιζήτηση της συνύπαρξης και την αδήριτη ανάγκη της έκφρασής του: «Αγάπη μου, / μη μ’ αφήνεις / μόνο μου. / Είναι γι’ αυτό το / Μου / που χρόνια / γράφω / και μιλώ».
Και αυτή η ομιλία, που ενσαρκώνεται σε ουσιαστική συν-ομιλία για όσα εμπνέουν και εμψυχώνουν τον ποιητή, καθορίζει και την ποιητική του, ήτοι τον τρόπο, το είδος και το ήθος γραφής του: μια γραφή απλή και απέριττη, ωστόσο μακρόπνοη σε βιωματικά νοήματα και πειστικά μηνύματα, που αποτυπώνουν μια καταγραφή ζωής και μια κατάθεση ψυχής, όπως συμπεραίνεται από την τελευταία ενότητα με τον τρίπτυχο επαγωγικό τίτλο «ποίηση ποίημα στίχος».
Αντί επιλόγου
Αντί άλλου επιλόγου στην αξιόλογη αυτή ποιητική δημιουργία του Άντη Κανάκη, παραθέτουμε το ποίημά του «αλχημιστές» ως ένα εμφαντικό δείγμα της ποίησης και της ποιητικής του: «Το ποίημα θέλει / βίωμα / μύθο και / πάθος / για να κυοφορηθεί. / Μόχθο και πόνο / για να γεννηθεί. / Μα πολλοί, όμως / λόγιοι / επιλέγουν και / επινοούν / ουσιαστικά / ρήματα / επίθετα / αντωνυμίες, συνδέσμους / επιρρήματα…/ Και με τα ψυχρά / πλήκτρα / της γραφομηχανής / συναρμολογούν / τα δικά τους / ποιήματα…».