Ίδρυμα ΑντζουλήΑνδρέας Αντζουλής δ.φ.
Από τη Θεωρία στον Μυστικισμό. Η ασάφεια της έννοιας «αντικείμενο» στο Tractatus του Wittgenstein.
[Ανδρέας Γεωργαλλίδης, Από τη Θεωρία στον Μυστικισμό. Η ασάφεια της έννοιας «αντικείμενο» στο Tractatus του Wittgenstein, Αθήνα, εκδ. Ίαμβος 2018 |Κριτικό Σημείωμα | Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Διόραμα, τχ. 20 (Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 2018)]
Κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Αθήνα, από τις εκδόσεις Ίαμβος, το βιβλίο του Ανδρέα Γεωργαλλίδη με τίτλο: Από τη Θεωρία στον Μυστικισμό. Η ασάφεια της έννοιας «αντικείμενο» στο Tractatus του Wittgenstein. Το έργο κυκλοφόρησε, αρχικά, με τον τίτλο From Theory to Mysticism. The Unclarity of the Notion ‘Object’ in Wittgenstein’s Tractatus (Cambridge Scholars, 2018).
Το βιβλίο εξετάζει τη «θεωρία της εικόνας των προτάσεων» του Wittgenstein, όπως διατυπώνεται στο έργο του Tractatus Logico-Philosophicus. Σε γενικές γραμμές αυτή η «θεωρία» υποστηρίζει ότι τα στοιχεία της γλώσσας, δηλαδή τα ονόματα, αντιστοιχούν σε μέρη της πραγματικότητας, δηλαδή σε αντικείμενα. Βασική προϋπόθεση της εν λόγω «θεωρίας» αποτέλεσε η δημιουργία, από μέρους του Wittgenstein, μίας αντίληψης για τη δομή του κόσμου. Ολόκληρη η ορολογία αυτής της ιδέας βασίζεται πάνω στον γερμανικό όρο «Gegenstand» («αντικείμενο») ο οποίος – σκόπιμα – αφήνεται τελικά ασαφής. Πολλοί τρακταριανοί μελετητές, στην προσπάθεια τους να παρακάμψουν το συγκεκριμένο πρόβλημα, περιορίζονται στο να δηλώσουν ότι, στο Tractatus, η έννοια «αντικείμενο» είναι ασαφής. Μέσα από τα τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου, ο Α. Γεωργαλλίδης αναλύει και εξηγεί αυτήν την ασάφεια, καταδεικνύοντας έτσι τον βαθύτερο της ρόλο.
Το πρώτο κεφάλαιο εξηγεί τον θεωρητικό ρόλο των αντικειμένων, ο οποίος αποτελεί μίαν απαίτηση της «θεωρίας της εικόνας των προτάσεων», αφού, ως γνωστό, κάθε θεωρία της γλώσσας προϋποθέτει ένα οντολογικό πλαίσιο. Εξετάζοντας τον ρόλο των τρακταριανών αντικειμένων, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε ότι το Tractatus δεν προσδοκεί να καθορίσει την έννοια «αντικείμενο».
Το δεύτερο κεφάλαιο αιτιολογεί τη θέση περί της απροσδιοριστίας της έννοιας του «αντικειμένου», εστιάζοντας σε δύο κρίσιμα σημεία: (i) στο εάν τα αντικείμενα περιλαμβάνουν ιδιότητες και σχέσεις και (ii) στο ποια είναι η σχέση μεταξύ τρακταριανών και εμπειρικών αντικείμενων.
Το τρίτο κεφάλαιο εξηγεί το γιατί η απροσδιοριστία των τρακταριανών αντικειμένων αποτελεί ουσιώδες πρόβλημα. Αυτό εξηγείται στη βάση δύο παραμέτρων: (i) το Tractatus δεν προσφέρει μία θεωρία της γλώσσας ούτε και προτείνει κάποια θεωρία η οποία θα μπορούσε να μας οδηγήσει στα αντικείμενα, ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τη μορφή των προτάσεων και (ii) η απροσδιοριστία της έννοιας «αντικείμενο» δεν επιτρέπει συσχετισμούς μεταξύ των στοιχείων της γλώσσας και των στοιχείων της πραγματικότητας. Συνεπώς, δεν είναι σαφής ο τρόπος με τον οποίο η γλώσσα θα μπορούσε να έχει νόημα.
Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει το ενδεχόμενο η απροσδιοριστία της έννοιας «αντικείμενο» να υποσκελίζει το έργο στην ολότητά του. Αφού το Tractatus δεν προσφέρει κάποια θεωρία, τότε ο αναγνώστης εύλογα διερωτάται εάν το έργο αυτό έχει τελικά κάποια αξία, εάν δηλαδή επιτυγχάνει να εκφράσει κάποιες αλήθειες. Ο Α. Γεωργαλλίδης προσεγγίζει το συγκεκριμένο θέμα στη βάση τριών διαφορετικών ερμηνειών: (i) της «Ορθόδοξης Ερμηνείας», (ii) της «Νέας Ερμηνείας» και (iii) μίας τρίτης, δικής του ερμηνείας, η οποία προτείνει μία δυνατή λύση στη δυσκολία του τρακταριανού παράδοξου, ενθαρρύνοντας ένα είδος «μυστικισμού» με βαθιές επιρροές από τον Schopenhauer και τον Kant.
Γράφει ο Michael Morris, Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Sussex:
Από τη δημοσίευση του Tractatus του Wittgenstein, η διαμάχη για τη φύση των αντικειμένων, η οποία εκλαμβάνεται να σχηματίζει την ουσία του κόσμου, εξακολουθεί να υφίσταται. Κάποιοι έχουν ισχυριστεί ότι τα αντικείμενα είναι όντως δεδομένα των αισθήσεων, ενώ άλλοι το έχουν αρνηθεί. Κάποιοι έχουν ισχυριστεί ότι περιλαμβάνουν καθόλου όντα, ενώ κάποιοι άλλοι έχουν διαφωνήσει με τη θέση αυτή. Κάποιοι έχουν υποστηρίξει ότι η φύση των αντικειμένων επιτρέπει μία σκόπιμη απροσδιοριστία για μία μελλοντική έρευνα. Στο νέο αυτό βιβλίο, ο Ανδρέας Γεωργαλλίδης εισηγείται μία νέα προσέγγιση στο πρόβλημα, βασισμένη σε μία βαθιά κατανόηση των ζητημάτων, προτείνοντας ταυτόχρονα μία νέα λύση. Υποστηρίζει ότι η φύση των αντικειμένων παραμένει εσκεμμένα απροσδιόριστη στο Tractatus, αλλά με τέτοιο τρόπο, ώστε καμία μελλοντική έρευνα να μην μπορεί να δώσει μία λύση. Αυτό, φαίνεται να υπονομεύει ολόκληρo τo εγχείρημα του Wittgenstein στο Tractatus. Ωστόσο, ο Α. Γεωργαλλίδης υποστηρίζει, με ευφυή τρόπο, ότι αυτή ακριβώς η απροσδιοριστία ενισχύει τον βαθύτερο σκοπό του έργου. Πρόκειται για μίαν πρωτότυπη και εντυπωσιακή προσέγγιση, η οποία παραμένει χρήσιμη για κάθε ερευνητή που ενδιαφέρεται να κατανοήσει βαθύτερα τη φιλοσοφία του Wittgenstein.
Γράφει ο Μax Cresswell, Επίτιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Victoria University του Wellington:
Σε αυτό το βιβλίο ο Α. Γεωργαλλίδης πραγματεύεται το περιβόητο πρόβλημα της φύσης των ‘αντικειμένων’ το οποίο εισάγεται νωρίς στο Tractatus του Wittgenstein. Ο Α. Γεωργαλλίδης δείχνει πώς η φύση αυτού του προβλήματος μπορεί να διασαφηνιστεί, εξετάζοντας τα ονόματα που αντιπροσωπεύουν τα αντικείμενα στη γλώσσα, η οποία αποσκοπεί να απεικονίσει τον κόσμο. Το αποτέλεσμα είναι μία οξυδερκής και ακαδημαϊκή συζήτηση που πραγματεύεται το πώς και το γιατί ο Wittgenstein μπορεί να είχε αφήσει σκόπιμα ασαφή τη φύση αυτών των αντικειμένων.
* O Ανδρέας Γεωργαλλίδης σπούδασε Παιδαγωγικά, Ιστορία-Αρχαιολογία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Aκολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Paris Ι-Panthéon-Sorbonne και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο του Sussex (UK). Εξέδωσε επτά ποιητικές συλλογές και το ποιητικό του έργο έχει μεταφραστεί και εκδοθεί σε δεκαέξι γλώσσες. Μετέφρασε το Tractatus Logico-Philosophicus στα ελληνικά (Ίαμβος, 2016) και είναι ο συγγραφέας του έργου From Theory to Mysticism: the Unclarity of the Notion ‘Object’ in Wittgenstein’s Tractatus (Cambridge Scholars, 2018), έργο το οποίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά σε μετάφραση του ιδίου (Ίαμβος, 2018).
Κατεβάστε – Η ασάφεια της έννοιας αντικείμενο [Α. Αντζουλής] 2018